Cỗ máy sản xuất và tiêu thụ nội dung
Về việc điện ảnh và thói quen xem trở thành một sự tiêu thụ hàng loạt
Có một lần ăn xôi cay trên Trường Chinh, tôi ngồi gần 2 bạn nam rất trẻ. Một trong hai người đang giới thiệu phim cho người còn lại. Tôi vẫn nhớ rõ đó là một phim của Netflix, “What happened to Monday”. Đó là thời điểm Netflix mới nổi lên và bắt đầu sản xuất nội dung độc quyền. “What happened to Monday” là một phim rất nổi vào thời điểm đó vì là một trong những bộ phim đầu tiên Netflix bỏ tiền sản xuất, quảng bá và phát hành độc quyền.
Cậu bạn giới thiệu phim thì say sưa kể hết nội dung cho người còn lại “Tao mới xem một phim hay lắm. Tức là ở trong tương lai, chính phủ có luật mỗi nhà chỉ được đẻ 1 đứa. Xong cái nhà đấy sinh ra 7 đứa y hệt nhau, nên đặt tên theo ngày trong tuần, đến ngày nào thì đứa đó được ra ngoài. Thế xong một ngày Monday biến mất và cả nhà đấy bị phát hiện ra.”
Người nghe gật đầu chăm chú. Và người nói kết thúc câu chuyện bằng một cao trào: “thế xong mày biết kết cục là như nào không?” Không đợi bạn trả lời, và cũng không quan tâm đến việc có ai khác nghe phải, người kể nói hết ra plot twist và kết thúc của phim. Thời điểm đó, tôi chưa xem Netflix và cũng không để tâm đến phim đó lắm, nên việc có lỡ nghe phải cái kết một bộ phim mình không có ý định xem, thì cũng không vấn đề.
Gần đây, các kênh mang danh review phim nhưng content chỉ là kể lại nội dung phim mọc lên rất nhiều. Có người nhắn tin hỏi quan điểm của tôi về những kênh như vậy. Nó khiến tôi nghĩ lại câu chuyện bên trên và một kiểu hành vi xem phim.
Tôi có xem thử một vài video. Chúng đi theo một công thức chung: kể lại nội dung phim từ đầu đến cuối bằng giọng đọc AI tua nhanh, cắt ghép phim để minh hoạ, và sử dụng nhạc nền rất lớn. Đó là một kiểu nội dung dễ xem, dễ hiểu. Bạn có thể biết hết nội dung một bộ phim 90 phút đến 2 tiếng chỉ trong 10 phút.
Hãy làm phép tính thế này: Bạn xem 1 phim vào buổi tối, thời điểm duy nhất trong ngày bạn có thể dành 2 tiếng liên tục xem một thứ gì đó, rồi dành 3 ngày đến 1 tuần suy nghĩ về ảnh hưởng của bộ phim lên cảm xúc của bạn. Sau đó bạn lại tiếp tục xem phim. Con số cho ra là khoảng 50 - 100 phim mỗi năm. Đối với việc xem nội dung trên kênh review phim, bạn dành 15 phút cho một phim. 1 tiếng cho 4 phim. Xem bất cứ khi nào bạn muốn, cũng không cần suy nghĩ quá nhiều về nó bởi kênh review phim đã nghĩ hộ bạn và đặt hộ bạn câu hỏi. Muốn nghĩ về phim cũng khó: bạn không có đủ trải nghiệm và thời gian với nó để hiểu bộ phim đang muốn truyền tải gì. 2 tiếng dành cho xem phim có thể cắt nhỏ thành 4 phim và 1 tiếng chat với bạn bè. Để nói về việc hôm nay tao đã xem 4 phim vô cùng hack não. Nếu mỗi tuần làm 1 lần như vậy, bạn chỉ cần nửa năm để đạt đên con số 100 phim. Một hiệu quả về mặt thời gian và nội dung.
Tôi không trách người xem phim. Họ không đáng trách. Chẳng ai muốn bỏ một buổi tối trong tuần, bỏ ra 2 tiếng đồng hồ để xem một thứ mà họ còn không chắc chắn là hay. Đó là lý do chúng ta tìm kiếm review phim, chúng ta xem bạn bè chúng ta nói gì, xem nó có giải thưởng gì, xem những nhà phê bình nói gì về nó. Nhưng thế thôi vẫn chưa đủ. Chúng ta vẫn cần được xem nội dung của nó. Và thay vì mất 2 tiếng thì mất 15 phút.
Đầu năm nay, tôi có đọc 1 bài của Martin Scorsese nói về trải nghiệm của ông đối với phim của Fellini (có lẽ là được Criterion book để quảng bá cho Fellini box set của họ). Trong đó có 1 đoạn mà tôi nhớ nhất, Scorsese nói về việc phim ảnh đã trở thành một dạng content (nội dung) thay vì một art form. Đó là một xu thế không tránh khỏi. Đa số chúng ta đã đối xử với điện ảnh như vậy. Vài năm trước, có những người xem còn cầm máy vào rạp để livestream phim. Và rất nhiều người, thay vì bỏ tiền ra rạp, chọn xem một bản được quay lại trong rạp (bản cam), với hình ảnh mờ nhoè sáng tối không đều, âm thanh vỡ nát chỗ to chỗ nhỏ, với một dòng sub bé tẹo không đọc nổi. Họ xem tất cả những thứ như vậy trên màn hình điện thoại mà họ thường dùng để lướt facebook. Vì muốn biết nội dung phim.
Và những kênh review phim kia cũng chỉ là một thứ tạo vật què quặt của thời đại, ở một đất nước mà nền điện ảnh còn yếu, nơi channel youtube review và giới thiệu phim lớn nhất thật ra cũng chỉ biết kể lại nội dung phim, không thì cũng đi cóp nhặt một cách vô hồn trên wiki và ghép lại với nhau. Chúng ta là những hố đen hút nội dung, và trong 24h, chúng ta cần hút nhiều nội dung nhất có thể. Để bắt kịp với người khác, những con người trending hơn. Để vắt dopamine từ những dây thần kinh đã chai lì sau một chục năm dùng mạng xã hội.
Phim ảnh trở thành nội dung, vì ta coi nó là một kiểu nội đung để thu nạp. Để giải trí. Escapism. Nhiều cuộc hẹn bắt đầu như vậy: chúng ta rủ nhau đi xem phim, để có một thứ mà nói chuyện. Hoặc sau một ngày làm việc mệt mỏi, bạn rủ người yêu đi xem phim, và người yêu bảo, em có Netflix mà. Hoặc, thôi, mình về nhà mở tv xem show, vừa ngồi xem vừa ăn cơm. Xem một nỗi đau của người khác để làm gì, đồng cảm để làm gì? Áp lực công việc và cuộc sống đã đủ rồi. Chúng ta cần giải trí, cần một thứ tích cực để kéo mình khỏi một ngày dài chán chường. Không cần xem phim để thấy rằng tôi cũng có một nỗi đau như thế, tôi cảm nhận nỗi đau ấy trong từng thớ thịt của cơ thể tôi. Không cần phải xem phim, xem tv hay youtube cũng đủ rồi. Vì thật ra cũng chỉ là một thứ để xem.