Ranh giới

về ranh giới của trưng bày nỗi đau trên màn hình

Không thể tách phương thức và ý đồ sản xuất truyền hình ra khỏi cách nó phát hành và truyền tải thông điệp. Truyền hình yêu cầu phải nhanh - có nhiều người tiếp cận nhất có thể - và truyền đi một thông điệp nhất quán với tất cả người xem. Ranh giới là một kiểu đặc sệt truyền hình như thế. Thậm chí còn tệ hơn, đó là kiểu truyền hình gài chữ giả danh phim tài liệu.

Ban đầu, tôi cho nó vào kiểu tài liệu trực tiếp, khi nó dành hơn 10 phút đầu để mô tả một không gian bệnh viện nơi các bác sĩ đang cứu chữa sản phụ mắc Covid. Rồi tôi bắt đầu nhìn thấy những câu nói được lồng vào trên hình ảnh. Không phải thoại, mà là một câu phỏng vấn, một câu phỏng vấn được xử lý để người xem tiếp nhận như lời thoại. Cách xử lý này trở nên rõ ràng khi bắt đầu có thêm thoại của bác sĩ, khi không còn những đoạn quay chỉ ghi lại cảnh bác sĩ cho bệnh nhân thở bình và bóp bóng cho bệnh nhân. Đó là thời điểm mà Ranh giới chuyển từ tài liệu về lại một phóng sự truyền hình, nhưng vẫn giả danh tài liệu. Họ bỏ qua sự giả, họ quay tiếp và cố trình bày như đó là điều thật. Đó lại là một lựa chọn kinh điển của VTV. Tôi không bất ngờ. Tôi biết họ không thể làm khác. 15 ngày quay dù dài hơn thời gian sản xuất thông thường của truyền hình, cũng không đủ để làm quen với nhân vật. Và việc chọc thẳng máy quay vào mặt nhân vật, với một số người làm phim như tôi có thể là phi đạo đức, nhưng đó là cách chiết xuất được cảm xúc và lời của nhân vật rất nhanh.

Phương thức xử lý ở đây là quay nhiều cảnh cận. Vì chúng diễn tả được cảm xúc, và kể cả không diễn tả được, chúng cũng là một nơi để người xem gán cảm xúc của họ vào. Quay nhiều cảnh cực cận của bệnh nhân, người nhà, bác sĩ. Thu đoạn phỏng vấn của những bác sĩ nói về việc họ cứu chữa bệnh nhân hết sức và họ đau khổ thế nào rồi lồng chúng thành thoại. Và đó chính là khoảnh khắc mà những lời nói của bác sĩ và điều dưỡng dường như không phát ra từ miệng họ nữa. Không gian của họ có sự xâm chiếm, không phải chiếm một góc, mà là làm chủ không gian của họ và áp đặt lên một áp lực vô hình. Và tôi thấy bác sĩ không còn nói với nhau, họ nói với một cái máy ở đó trực chờ hút vào tất cả những thứ họ nói. Hậu quả của lựa chọn ấy là những câu nói của bác sĩ nói với nhau đầy mùi dàn dựng, theo kiểu dạng phóng viên hỏi, bác sĩ trả lời, rồi cắt bỏ phần hỏi trong hậu kỳ. Các bác sĩ không còn nói với nhau như những thân thiết cùng trải qua, họ nói theo cách nói họ hay thấy trên TV. Như một cái đài phát thanh dạng nhỏ.

Và những người quay phim thu lấy được 2 thứ: hình ảnh của những bác sĩ nỗ lực và hình ảnh của nỗi đau.

Khi xem đến cảnh người thân của bệnh nhân khóc khi được báo tin, tôi nghĩ đến chuyện sẽ thế nào nếu đặt máy ở xa họ, quay lấy phần lưng đang run lên và một bác sĩ bên cạnh đặt tay lên vai. Rồi tiếp nối là cảnh người đàn ông đó, vừa nhận nỗi đau mất người thân, đi xiêu vẹo trong một buổi trưa nắng. Đó mới là sức mạnh của tài liệu, bởi nó là sự ghi lại của những điều không ngờ tới và không thể tái hiện bằng diễn viên, mà phim hư cấu không thể làm được. Nhưng thôi, dù sao cũng là truyền hình. Tôi tiếc nhiều hơn là giận. Họ cần một thứ rõ ràng.

Việc lựa chọn một bệnh viện phụ sản là một quyết định chắc chắn sẽ đem lại nhiều tương tác và dễ tạo thông điệp. Viện phụ sản có tính chất của sự sống, của sự khởi đầu, của hi vọng. Những bệnh nhân covid mang tính chất của cái chết, của đau khổ đau đớn. Đi quay 1 sản phụ mắc covid và những hộ lý lẫn bác sĩ liên quan, là đi ghi lại hình ảnh sự sống và hi vọng đặt cạnh cái chết và khổ đau. Bản thân nó đã là một tình thế đắt giá, và ý đồ của Ranh giới cũng không khác gì hơn: Đó là bất chấp những cái chết, sự sống vẫn nảy nở. Ranh giới của sự sống và cái chết là việc vượt qua được nó hay không. Thông điệp được nhắc lại ở cuối thêm một lần bằng một đoạn trích dẫn văn học, đề phòng người xem chưa hiểu. Một kiểu làm bài quy nạp cổ điển cho một diễn ngôn đậm chất thị dân trung lưu.

Bài làm quy nạp kiểu này tạo ra 2 vấn đề. Thứ nhất, vai trò của các bác sĩ và nhân cách của họ bị giảm thiểu đến tận cùng. Họ hiện lên chỉ là những cỗ máy giải quyết vấn đề với (đôi lúc là) một cảm xúc đau buồn nào đó. Khoảnh khắc con người nhất của bác sĩ, khi họ đau buồn sau khi một bệnh nhân chết, họ cũng nói với tâm thế của một kẻ bị chọc máy quay vào không gian riêng. Đến tận cùng, họ chỉ nhắc đi nhắc lại những điều quen thuộc về trách nhiệm của bác sĩ. Người xem không có cơ hội hiểu hơn về những vấn đề mà họ có thể gặp phải.

Thứ hai, là hành vi đi thu gom nỗi đau , rồi dùng niềm hi vọng để giải quyết nó.

Hành vi thu gom nỗi đau và cái chết, rồi bù đắp nó bằng sự sống của những đứa trẻ mới ra đời và những nụ cười, theo kiểu tính toán cộng trừ bên trọng bên khinh, nhiều nỗi buồn thì ta đắp bằng nhiều niềm vui, với tôi là không thể chấp nhận được. Nó là một tư duy đo nỗi buồn bằng cái chết, đo niềm vui bằng sự sống, và sẽ rất nhanh chóng thôi, biến cái sự đau khổ nó đang cố tái hiện trở thành một đau khổ dạng có thể đong đếm, biến nhiều người chết thành nỗi buồn và ít người chết hơn thành nỗi ít buồn hơn. Không, bạn không thể cân đo nỗi đau của những gia đình mất đi người thân. Nỗi buồn không thể đo đếm kiểu như vậy.

Bản chất của dịch bệnh và việc các bác sĩ đang tranh đấu không phải là việc bạn cứu nhiều người thì tốt hơn cứu ít người. Nó là một tình thế bất khả kháng mà mỗi con người chúng ta phải đấu tranh cứu lấy những người khác và cứu lấy chính mình. Như một bản án không thể kháng cáo. Có một câu mà đã gói gọn tất cả nội dung mà Ranh giới đáng lý phải nhắc đến, đó là câu của một anh bác sĩ: Mình cứu được ai thì cố mà cứu thôi. Câu nói đó chìm lấp trong một nhịp điệu hối hả của phóng sự này, mà tôi nghĩ không phải là dụng ý, chỉ đơn giản là họ đang mải hối hả đi chĩa máy quay thu gom nhiều nỗi đau nhất có thể mà thôi.