Bài viết vào tháng 1.2020, không sửa đổi khi đăng lại.
Tôi vẫn nhớ lần đầu xem Mùa hè chiều thẳng đứng. Hồi ấy, đứng trước những hình ảnh đầy chất thơ, tôi đã có một diễn giải thế này: hình ảnh nước trong phim, từ nước mưa đến nước biển, hay nước tắm, mang nặng tính nữ. Bộ phim mang nặng tính nữ, mang sự mềm mại uyển chuyển, mang sự nhẹ nhàng. Người em út là nước mưa, những cơn mưa rào: dữ dội, bất chợt, có thể rất mau nhưng cũng có lúc dai dẳng. Người chị hai là nước giếng, luôn ở đó, dịu dàng chăm chút cho người chồng của cô. Người chị cả là nước trong bể ở nhà, ở đó mà như bị giam hãm, chờ mong một sự giải thoát. Người phụ nữ thứ hai của Quốc là nước biển, mênh mông vô định, khiến con người dễ lạc mất mình.
Có hai cảnh tôi nhớ rất rõ, liên quan đến cặp đôi Quốc - Sương. Nhân vật Quốc tạm biệt người vợ tên Sương, để đi gặp người phụ nữ thứ hai trong đời anh, sống trong một nhà bè trên vịnh. Trước cuộc gặp gỡ, có một cảnh Quốc nằm một mình giữa biển, không mặc gì, rồi anh bơi vào căn nhà bè để gặp đứa con trai. Cảnh thứ hai, Sương gặp Tuấn, người đàn ông thứ hai của đời cô. Sương khi hôn Tuấn, trên mặt vắt một chiếc mạng mỏng màu xanh, và Tuấn hôn Sương qua đó.
Khi xem lại Mùa hè chiều thẳng đứng vào tết này, tôi đã mặc kệ những diễn giải về ý đồ của phim. Nếu đó là ngày xưa, tôi sẽ bảo rằng: cảnh đầu tiên là foreshadow, Quốc muốn chìm đắm trong tình cảm của người phụ nữ anh sắp gặp - cô ấy, như diễn giải ở trên, là nước. Ở cảnh thứ hai, Sương che mặt khi hôn người tình, ngụ ý cho một sự mù quáng. Nhưng giờ, tôi tự thấy những diễn giải đó của mình thật buồn cười làm sao. Gọi là buồn cười, bởi khi ta diễn giải và bóc tách một bộ phim, thì những ẩn dụ, những cảm giác, những hình ảnh chợt đổ vỡ thành những mảnh vụn.
Làm sao tôi có thể nói hết về một hình ảnh chỉ bằng chữ nghĩa? Điều ấy là bất khả. Hình ảnh là đa diễn giải. Nó có thể đến từ một ý đồ chính xác, nhưng cái ý của nó từ sau khi được tạo hình nên, là một cái ý đa diễn giải. Tôi có thể diễn giải đến đâu, đi tận đến đâu của một khung hình? Tôi hay nghĩ rằng diễn giải phim, đó là đi tìm đến cái đích, cái ý đồ của đạo diễn, nhưng điều ấy cũng thật mong manh: Ta chẳng bao giờ biết chính xác được cái ý đồ của nhà làm phim.
Điều mà tôi nghĩ bộ phim muốn nói đến vẫn không đổi. Đó là câu chuyện của gia đình ba chị em, trong một đại gia đình lớn, mà ở nơi đó bí ẩn họ muốn đi tìm duy nhất chỉ có bí ẩn về cuộc tình trong quá khứ của người mẹ, cuộc tình khiến người cha mang đau khổ mà chết. Tuấn, chồng của người chị hai, là người đi tìm hiểu, cũng là để anh hoàn thành đoạn cuối tiểu thuyết. Mà đến cuối, khi tất cả chuyện của những gia đình riêng được hé lộ giữa ba chị em với nhau, ta cũng chẳng còn mong muốn mà truy cầu đến tận cùng cái bí ẩn của cha mẹ họ. Rằng với những tình thế lặp đi lặp lại ấy, có thể họ đã biết từ lâu, và cuộc tìm kiếm chỉ là để xác nhận, và họ chẳng khác nào người cha người mẹ của mình, mãi bải hoải chơi vơi với những cuộc ngoại tình, hay những dấu hiệu của cuộc ngoại tình, để mà đau khổ. Cuộc truy lùng ý đồ của nhà làm phim với tôi giờ cũng như vậy: nó đầy tính cảm giác, đôi khi chỉ là một sự mơ hồ, và khó mà có thể lý trí nó ra được. Những cái ta thấy, mà ta nghĩ rằng xảy ra, thì có thể nó xảy ra, hoặc nó chỉ là phản chiếu của một suy nghĩ trong ta, của con người ta. Một cảnh phim, đâu cần phải nói hết các ý của cả bộ phim. Nó chỉ cần nói ra cái ý tự thân của nó, bởi thế nó mới cần những cảnh khác đi cùng.
Hai cảnh phim kia, với tôi giờ đây là như thế này: cảnh đầu tiên, khi Quốc nằm giữa biển, tôi nghĩ về những lần nằm giữa biển của tôi. Tôi có thể bỏ quên tất cả mọi thứ. Tôi sẽ nhắm mắt lại, để kệ dòng nước dẫn tôi đi. Tôi chẳng cần nghĩ đến điều gì. Tôi có thể lãng quên, và cũng có thể được quên lãng. Tôi có thể nhỏ bé, và cũng có thể mênh mông, khi tâm trí bay đi mãi. Đó là cảm giác của sự lênh đênh mà Quốc cần khi đối mặt với việc có 2 người phụ nữ trong đời. Cảnh thứ hai, Sương nhắm mắt hôn Tuấn qua chiếc mạng che mặt, tôi nhớ về những nụ hôn của mình. Nhớ những cái ôm chặt và cảm giác môi người kia trên môi mình. Nhờ mùi da thịt riêng biệt của người ấy. Mù quáng hay không, tôi nghĩ không cần thiết phải nghĩ tới. Chiếc khăn có lẽ chỉ là để cho hai con người ấy thêm mê đắm khi ôm lấy nhau. Nó không cần thiết phải là ẩn dụ cho điều gì.
Trong lòng biển, trước những nụ hôn, và trước bộ phim này, tôi sẽ cất đi lí trí của mình, và mặc kệ chúng dẫn tôi đi.